Bağımlılık NEDİR?
Bağımlılık, fiziksel veya psikolojik nedenlerden dolayı bir maddeye, davranışa veya bir aktiviteye bağımlı olma, ondan uzaklaşamama ve olmadığında da yoksunluk hissetme durumunu ifade eder. Bağımlılık, genellikle birçok faktörün birleşmesiyle ve tetikleyici olmasıyla ortaya çıkabilir.
Genetik yatkınlık, çevresel etkiler, stres, sağlıksız ebeveynler, yaşanan travmalar ve ruh sağlığı sorunları bağımlıkların oluşmasına veya gelişmesine neden olabilir. Özellikle bağımlılık durumları, bireyin hem özel hem de iş yaşamı üzerindeki kontrolünü kaybetmesine ve bağımlılık nesnesinin(nedeninin),davranışının hayatını olumsuz yönde etkileyen bir öncelik haline gelmesine neden olur. Elbette kimse herhangi bir maddeye veya herhangi bir davranışa, nesneye bağımlı olarak yaşamak istemez. İnsanlar bunu tercih etmezler.
Bağımlılık bir tercih değil, duygusal acılara verilen bir tepkidir.
Kimler Bağımlı OLABİLİR?
Herkes bağımlı olabilir. Bağımlılık sürecine etki eden çok sayıda faktör vardır. Kişinin genetik yapısı, cinsiyeti, var olan ruhsal hastalıkları, dürtüsellik ve yenilik arama gibi kişilik özellikleri, yaşadığı çevre, kaotik ev ortamı, ailede ebeveynlerin madde kullanımı olması, uygun ebeveyn denetiminin eksikliği, çocukluk çağında olumsuz yaşantılar, arkadaşların etkisi, maddeyi erken yaşta kullanmaya başlamak ve maddenin kendisine bağlı özellikler bağımlılığın gelişimini etkiler. Bir kereden bir şey olmaz diyerek, uyuşturucu madde alımının kontrol edilebileceği, başkaları bağımlı olsa da kişide var olan kendisinin bağımlı olmayacağı düşüncesi, bireylerdeki kendi iradeleri ile bu durumu kontrol altında tutabilecekleri gibi inanışlar bağımlılık riskini arttırır.
Bağımlılık Yaratan Maddeler:
Kafein, Tütün, Alkol, Kenevir(Esrar) Halüsinojenler (LSD, vb.)Uçucular (Tiner, bali vb.)Opiyatlar (Morfin, eroin, vb.),Dinginleştirici, uyutucular diazepam, klorazepat vb.),Uyarıcılar (Amfetamin, MDMA, ekstazi, kokain vb.)Reçeteli Satılan İlaçlar (Xanax, Ritalin vb.),Diğer maddeler
Alkol ve uyuşturucu madde bağımlılıklarının yanı sıra kişinin yaşantısını büyük ölçüde etkileyebilecek bir diğer bağımlılık sınıfı da davranış bağımlılıklarıdır.
Davranış Bağımlılıklarının Bazıları; Ekran Bilgisayar Oyunları, İnternet, Alışveriş, Spor, Kumar, Sosyal medya, Diğer
Kişi Bağımlı Olduğunu Nasıl Anlar?
Madde/Alkolü; Planladığı miktardan daha fazla tüketiyorsa (maddeye tolerans gelişmesi) ve kendini kontrol etmekte zorlanıyorsa,
- Başarısız bırakma girişimleri çok sayıdaysa,
- Hayatın birçok alanında olumsuz ve tehlikeli etkilerine rağmen kullanıma devam ediyorsa,
- Elde etmek için fazlaca zaman harcıyorsa,
- Tüketmediği zamanlarda ciddi zorluklar, stres, öfke yaşıyorsa,
- Kullanım sonucu sorumluklarını, işini, eğitimini ihmal ediyorsa,
- Kişi kullanıma bağlı olarak sosyal ve kişisel etkinliklerden uzaklaşmaya başladıysa; yaşam tarzını madde kullanımına göre belirliyorsa,
- Kullanım bırakıldığında ya da azaltıldığında bulantı, sinirlilik, huzursuzluk, kusma, halsizlik, titreme, terleme gibi yoksunluk belirtileri yaşıyorsa bağımlılık yaşıyor olabilir.
Alkol ve Uyuşturucu Maddelerin Etkileri ve Zararları
Kullanılan her madde kişilerin bedeninde veya ruhsal olarak kendine özel fiziksel, ruhsal ve sosyal etkileri vardır. Ancak kullanılan maddeden bağımsız olarak maddelerin ve bağımlılığın kişi üzerindeki genel etkileri aşağıdaki gibidir;
-Madde kullanımı başta keyif, eğlence ya da sorunlardan kaçınma isteği ile başlasa da uzun vadede daha ciddi bir içe kapanma, kaygı artışı ve mutsuzluğa yol açar.
-Kişiye güven ve mutluluk hissi veriyor gibi hissettirir, ancak etkileri geçmeye başladığında kaygılar ve depresif ruh hali daha çok artar. Konuşma ve hareket bozukluklarına neden olur.
Karaciğer ve sindirim problemlerine yol açar.
-Madde kullanımı kişide depresyon, kaygı bozuklukları, cinsel işlev bozuklukları, uykusuzluk gibi sorunlara yol açar. Bazı yoğun madde kullanımları kişiyi gerçeklikten kopararak psikoza dahi sürükleyebilir. Bununla beraber madde kullanımı intihar riskini arttırmaktadır.
-Madde etkisi altında bireyin kendini koruyamama ve zarar görme ihtimali artar; istenmeyen bir cinsel ilişkiye hayır diyememe, reflekslerin zayıflaması sebebi ile yaşanabilecek olan kazalar, şiddet içeren kavgalara karışmak, kontrol kaybı sebebi ile kendine ya da başkasına zarar vermek bu tür durumların bazı örnekleridir.
-Yasalar gereği kişi hukuki sorunlar yaşayabilir. Ülkemizde uyuşturucu kullanmak ve bulundurmak yasaktır.
-Kişi madde kullanımına devam etmek veya arttırmak için maddi sıkıntılara girebilir. Ailevi problemler yaşayabilir.
-Madde kullanımına bağlı olarak kişinin sosyal çevresi kısıtlanır, kişi sadece madde kullanabileceği ortamları tercih etmeye başlar. Diğer sosyal ortamlardan ve çevresinden uzaklaşır.
Bağımlılık ile ilgili yanlış bilinenler:
- “Bağımlılık bir seçim ve irade sorunudur, kişi gerçekten isterse bırakır.”
- Bağımlılık destek ve tedavi gerektiren bir sorundur. Kişinin istek duyduğunu belirtmesi bir irade sorunu değildir. İrade ancak maddeyi bırakma kararını vermekte ve iyileşmeyi seçme noktasında etkilidir.
- “Bağımlılığın nedeni genetiktir ve ailede bağımlı birey varsa kişi de bağımlı olabilir.”
- Bir kişinin birinci derece akrabaları bağımlı olsa bile bu o kişinin bağımlı olacağı anlamına gelmez. Genler bağımlılığa yatkınlık ile ilgili bir faktör olsa da genetik yatkınlığın aktif hale geçebilmesinde kişinin sosyal çevresi ve kişisel deneyimleri gibi birçok faktörün rolü oldukça büyüktür.
- “Tüketilen alkol miktarı arttıkça, aldığın keyif artar.”
- Alkol miktarı arttıkça kişi kendini kötü hissetmeye başlar, alkol uyku düzenini bozar ve kişinim sürekli sinirli agresif olmasına neden olur. Şiddete meyilli olur.
- “Alkol daha kolay uykuya dalmayı sağlar.”
- Araştırmalar alkol kullandıktan sonra yaşanılan uyumanın verimli bir uyku olmadığını göstermiştir. Kişiler alkol kullandıktan sonra alınan uykudan yorgun ve sinirli kalkar. Çünkü vücuda alınan ve doğal olmayan her şey dinlendirici ve sakinleştirici değildir. Dolayısıya da kaliteli uyku imkansızdır.
- “Alkol kullanımı cinsel performansı arttırır.”
- Düşük düzeyde alkol alımı cinsel uyarılmayı artırabilir ancak araştırmalar alkolün sertleşme bozukluğuna ve boşalma sorunlarına yol açabildiğini göstermektedir. Alkol fizyolojik olarak cinsel performansı olumsuz bir şekilde etkilemektedir.
